Хал-жайының жақсаруы және профилактика
Еркін тыныс алу
Тыныс алу өмірді білдіреді. Адам бірнеше күн тамақ пен сусыз өмір сүре алады, бірақ тыныс алусыз — бірнеше минут ғана. Мұрын – бұл тыныс алу жолдарының бастапқы бөлімі, ол ауа организмге енген кезде қорғаныс қызметін атқарады. Мұрын шырышты қабатының беткейі тыныс алу жолында орналасқан бөгде бөлшектерді кетіру үшін үздіксіз қозғалатын түкті жасушалардан тұратын эпителиймен жабылған. Нәтижесінде вирустар, бактериялар мен аллергендер организмнен шығарылады, осылайша аурудың дамуына жол берілмейді. Осылайша, күн сайын 15000 литр ауа сүзіледі.
Егер ауру бәрі бір пайда болса, онда біздің мұрнымыз пысылдап, түшкіре бастаймыз. Шырыштың көп мөлшерде қалыптасуы және түшкіру арқылы біздің организм ауру тудыратын организмді тыныс жолдарынан шығарады, бұл емделу процесінің бір бөлігі болып табылады.
Осы табиғи механизмдердің көмегімен организм тыныс алу жолдарын аурулар мен зақымданудан қорғайды. Мұрын қуысының тұрақты гигиенасы шырышты қабықтың қалыпты жұмыс істеуі үшін өте маңызды. Таңертең мұрынды тазарту, алдағы күнге дайындық, сондай-ақ ұйықтар алдында да тазарту өте маңызды.
Біз туылған сәттен бастап туа біткен дұрыс тыныс алу қабілетіне ие болдық. Дені сау балалар ұйықтап жатқанда, олардың тынысы терең, тыныш және босаңсыған болады. Алайда, бұл қабілет уақыт өте келе жоғалады және ересектерде тыныс алу көбінесе Үстірт, тұрақты емес және кідірмелі болады.
Күн сайын біз шамамен 22 000 тыныс аламыз және дем шығарамыз, тыныс алу режимі біздің жалпы физикалық жағдайымызға әсер етеді. Стресс кезінде біздің тыныс алуымыз үстірт және біркелкі емес, және организмдегі барлық процестер бір-бірімен байланысты болғандықтан, Үстірт және кідірмелі тыныс алу мазасыздық пен стресс сезімін тудырады. Демек, егер біз өзімізді жайбарақат, сабырлы және теңгерімді сезінгіміз келсе, онда терең, тыныш және біркелкі тыныс алуды үйренуіміз керек. Дұрыс тыныс алу әрқашан мұрын арқылы жүзеге асырылады, денсаулығымыз бұзылған жағдайларды қоспағанда. Көптеген адамдарда ауа тек өкпенің ортаңғы және жоғарғы бөліктеріне түседі, ешқашан өкпенің төменгі бөліктеріне жетпейді. Дұрыс тыныс алу асқазаннан басталады, содан кейін ауа өкпенің орталық бөлігінен өтіп, өкпенің жоғарғы бөлігінде аяқталады.
Тыныс алу – бұл оттегіні атмосферадан жасушаларға және көмірқышқыл газын жасушалардан атмосфераға беру ғана емес. Тыныс алу – қауіпсіз және тиімді жаттығулардың негізі. Дұрыс тыныс алу Сізді босаңсытып, теңгерімді және бақытты сезінуге көмектеседі.
Тамақ және ауыз қуысының саулығы
Ауыз қуысы мен жұтқыншақ ас қорыту жүйесінің бастапқы бөлігін құрайды. Олар сонымен қатар тыныс алу жолдарының бөлігі болып табылады.
Ауызда құрғақтық сезімі ауыз қуысында сілекейдің жеткіліксіз болуына байланысты пайда болады. Бұл сезім көбінесе мұрын бітелген кезде ауыз арқылы тыныс алу нәтижесінде пайда болады және тамақтың қабынуына әкелуі мүмкін. Құрғақтықтың себебі сілекей бездерінің бұзылуы болуы мүмкін.
Ауыздан жағымсыз иістің шығуы – бұл қарым-қатынас кезінде күрделі мәселе. Көбінесе бұлардың себептері – тістер арасындағы тамақ қалдықтары, тілдегі эпителийдің өлі жасушалары, ауыз қуысының гигиенасы және сілекейдің жеткілікті мөлшерде бөлінбеуі. Темекі шегу және алкогольді немесе ащы тағамдарды тұтыну бұл жағдайды нашарлатуы мүмкін.
Тамақтың ауыруы фарингит немесе тонзиллиттің салдары болуы мүмкін. Жедел қабынудың негізгі симптомы – бұл жұтыну кезінде жоғарылайтын және бактериялар немесе вирустар тудыратын аурулар. Созылмалы қабыну кезінде ауырсыну аз қарқынды, бірақ ұзаққа созылады және көбінесе құрғақ жөтелмен бірге жүреді. Әдетте бұл созылмалы мұрынның бітелуінен, құрғақ ауадан, шаңның әсерінен немесе көрші органдардың қабынуымен байланысты, мысалы, мұрын маңындағы қойнаулар.
Ауыз қуысының қабынуы ыстық немесе қатты тағамдарды қабылдау нәтижесінде жылу немесе механикалық тітіркендіргіштерге, сондай – ақ ауру тудыратын микроорганизмдерге – бактерияларға немесе вирустарға байланысты болуы мүмкін. Шымылдатып ашыту, сілекейдің шамадан тыс бөлінуі, шырышты қабықтың бөртпесі немесе ұсақ жаралар — бұл әдетте осындай қабынулардан пайда болатын кейбір симптомдар.
Құлақ гигиенасы
Сыртқы есту жолы өте маңызды қорғаныс рөлін атқарады. Есту жолының ішінде ауа жылынып, ортаңғы құлақты температураның кенеттен өзгеруінен қорғайды. Кішкентай қылшықтар, сезімтал тері және күрделі құрылым бөгде денелердің есту жолына енуіне жол бермейді. Бездер құлықтарды бөледі, ол есту жолының терісін жабады және қорғаныс қызметін атқарады. Есту жолынан шыққан құлықтар сарғыш-қоңыр түсті болғандықтан адам көзіне жағымсыз болып көрінеді. Құлықты мақта тампонымен алып тастағанда, ол есту жолына терең еніп, оның бітелуіне әкеледі.
Шаңды ауа жағдайында жұмыс істейтін адамдар, есту аппараттарын киетін адамдар, егде жастағы адамдар, сондай-ақ балалар бұл жағымсыз жағдайға ерекше сезімтал, өйткені олар құмда, кір жерде немесе шаңды жерде жиі ойнайды.
Теңіз суының изотониялық ерітіндісі құлықтың пайда болу ықтималдығын азайтады және есту жолының сезімтал терісіне зақым келтірместен оны кетіруді жеңілдетеді. Сондықтан оны күнделікті құлақ гигиенасына ұсынуға болады.
Нәрестелер мен балалар
Мұрынның бітелуі нәрестелер үшін проблема болып табылады, өйткені олар ауыз арқылы дем ала алмайды. Балалар мұрнын мезгіл-мезгіл тазарту үшін рефлексті түрде түшкіре алады, бірақ мұрын бітелген жағдайда бұл жеткіліксіз. Дұрыс тыныс алу баланың өсуі мен физикалық дамуы үшін, сондай-ақ оның қалыпты тамақтануы мен тыныш ұйқысы үшін өте маңызды, сондықтан нәрестелер үшін мұрын қуысының күнделікті гигиенасы өте маңызды.
Өмірінің алғашқы айларында бала сіңбіре алмайды, сондықтан ата-аналардың гигиеналық процедураларға көмегі әдетте 4-5 жасқа дейін қажет. Баланы сіңбіруге үйреткенде, мұрнын қағаз сүрткімен жауып, бір танауын қысып, баланың аузын жауып, сіңбіруін сұраңыз. Басқа танауды қысып тұрып, процедураны қайталаңыз. Мұрынды үнемі тазарту өте маңызды – кем дегенде әр таңертең және кешке. Баланы ерте жастан бастап мұрынның дұрыс гигиенасына үйрету респираторлық аурулармен ауруларын азайтады.
Профилактика
Біз ластанған экологиялық ортада өмір сүреміз. Өнеркәсіп пен көлік ауаны ластайды, нәтижесінде үлкен қалалар түтін бұлттарымен жабылады. Ғалымдар тыныс алу жолдарының аллергиялық және басқа ауруларының айтарлықтай өсуін атап өтті.
Кондиционері бар немесе орталық жылытуы бар жабық бөлмелерде ауа құрғақ, бұл тыныс алудың қиындауына әкелуі мүмкін. Құрғақ мұрын вирустар мен бактерияларға көбірек сезімтал, өйткені мұрын шырышты қабығының табиғи қорғаныс механизмдеріне қауіп төнеді. Темекі шегушілерге үлкен қауіп төнеді!
Изотоникалық мұрын спрейлерін үнемі қолдану мұрын қуысының шырышты қабығының қалыпты физиологиялық жағдайын сақтауға және мұрын қуысынан бөгде бөлшектер мен патогендерді жоюдың табиғи процестеріне ықпал етеді, осылайша жоғарғы тыныс жолдарының инфекцияларының даму қаупін азайтады.
References
- Munkholm et al. Mucociliary clearance: pathophysiological aspects. Clin Physiol Funct Imaging (2014) 34, pp171–177
- Addey et al. Incidence, causes, severity and treatment of throat discomfort: a four-region online questionnaire survey. BMC Ear, Nose and Throat Disorders 2012, 12:9
- Chirico et al. Nasal congestion in infants and children: a Literature review on efficacy and safety of non-pharmacological treatments. Minerva Pediatr. 2014;66:549-57
- Coates et al. Nasal Obstruction in the Neonate and Infant. cpj.sagepub.com Florida International Univ. 2015